Ստվերներ

Երեք աստղ ձիգ կանգնել են կողք-կողքի, փայլում են հավասար, համաչափ, հանդարտ փայլով: Նրանց կազմած ուղիղ գիծը մի քիչ թեք է, բայց միևնույն է, թվում է, թե նրանց պահում է ինչ-որ շատ ուժեղ, մոգական մի ուժ, ու այդ միությունը անխզելի է:

Ո՞վ գիտե, դուցե նրանցից մեկը կընկնի, կամ՝ տիեզերական ճակատագրին հնազանդ, կկորցնի իր ձգողական ուժը ու առաջինը կխաթարի այդ հիասքանչ, ուղիղ գիծը:

Ո՞վ գիտե, միգուցե նրանցից մեկը հանգել է մի քանի դար առաջ ու միայն նրա ցոլքն է , որ դեռ պահպանում է եռյակի ուղիղ գիծը, իսկ միգուցե երեքն էլ հանգե՞լ են վաղուց, շա՜տ վաղուց ու, իրականում, այդ գեղեցիկ, ձիգ գիծը գոյություն չունի:

Երեք ուրվական-աստղեր կախվել են երկնքից՝ կազմելով ուղիղ, մի քիչ թեքված գիծ ու փայլում են պատրանքային, համաչափ ու հավասար փայլով:

Ես տխուր եմ այսօր, իսկ միգուցե այսուհետև՞…

28.04.1995 թ.

Նկարիչ՝ Գրիգոր Գյուրզադյան

Прощение

Мучаюсь мыслями,
Скомканы шторы,
Где это слыхано,
Что же за вздоры,
Что можно без страха
И одним махом
Вернутся к началу
И чтоб не кричала
Ведьма Безумная:
_Старая, стара՛ Я!

Художник: Винсент ван Гог

Վերնագիր

Սիրում եմ Ոչինչը,

Աչքերն այնքան ջինջ են:

 

Նստում է խավար ջրհորի տակին

Լսում է միայն իր արձագանքի

Միալար ու հին

Ղողանջները սին:

Նա մի ժամանակ պարան էր հյուսել,

Հյուսել ու խոսել էր, և ու՞մ էր սպասել:

Ոչ ոք չի իջել խորքն այդ ամայի,

Չի էլ բարձրացել,

Որ նրան հանի:

Հասկացե՞լ է նա, թե՞ չի հասկացել,

Որ ջրհորի մեջ միայն մի տեղ կա

Նա՛ է այն ներկան, էլ ոչ ոք չկա…

 

Իմ Ոչինչը ջինջ

Աչքերով հոգնած

Որսում է փոքրիկ աղի փշուրներ,

Ջրի հետ խառնում

Ու վեր է հանում

Ու միայն դա՛ է

Եվ ուրիշ ոչինչ,

Այնտեղ միայն նա՛ է,

Որ սպասում է ինձ

 

Ու էլ չի սպասում

Իր ծանր, հանգչող արձագանքներում…

«Հերիք է կանգնես ճանապարհին ու ոտքերիդ ազատություն տաս, հայտնի չէ, թե նա քեզ ուր կհասցնի» ՖՐՈԴՈ ԲԵԳԻՆՍ

Այլևս երբեք աշխարհն ինձ համար նույնը չի մնա, սարերը՝ հեռու, գագաթներն էլ անհասանելի չեն լինի: Թռիչքի պես էր, կամքի երկարատև լարում էր և հիացմունքի անվերջանալի վայրկյան: Ես վեր բարձրացա, ինձանից էլ վեր, ամպից ու ձյունից էլ: Բառերը օդի պես անհուսալիորեն քիչ են թվում բարձունքում: Մարմինը գերիշխում է, թելադրում, բողոքում, մերկանում են քաղաքային կյանքի բոլոր թուլությունները, և միայն ծանրացած ոտքերն են քսան թիզ չափում մինչև տաքուկ, հարազատ, կանչող քարը: Քարերը մանրանում, հոսում են, քաշում ցած, մեծանում, դառնում են անհաղթահարելի, ցնցվում են, սպառնում, գլորվում են, կանչում ցած ու նորից դառնում անդրդվելի, անհաղորդ:

Ամեն ինչ փոխում է իր նախնական կարևորությունը՝ քայլը, շունչը, կանգառը, վերադարձը: Լինում էին պահեր, երբ մտքերը ցրվում, կենտրոնանում էին միայն շարժումների շուրջ, յուրաքանչյուր քայլ դառնում էր որոշիչ, յուրաքանչյուր դադար՝ կենարար:

Այստեղ մարդիկ էլ են այլ, ճանապարհին մարդիկ միշտ էլ այլ են: Այսպիսի բարձրության վրա ընկերը դառնում է անհրաժեշտություն, ստեղծվում է մի անբացատրելի կապ, մտերմություն՝ իսկական, մարդկային, ազատ: Ինչ լավ է, որ միասին էինք, ինչ լավ է, որ Դուք մեզ հետ էիք, տիար Գևորգ: Բացի Արագածի աննկարագրելի գեղեցկությունից կա նաև մի բան, որ հիշողությանս ամենանվիրական անկյունում պահված կլինի յուրաքանչյուր ճանապարհ սկսելիս: Դա  բացառիկ, անխառն ազատության զգացողությունն է, որ մեզ նվիրեցիք: Շնորհակալություն:

 

Սալվարդ

Առավոտն այստեղ վաղ է բացվում: Քաղաքի ալարկոտ գվվոցին հակառակ, այստեղ դանդաղ խշշոցով բացվում է օրը՝ սառն ու փուշփուշ քչքչում խոտերի մեջ: Սարսռալով նստում եմ դռան կողքին՝ լուռ, որ ոչ ոք չարթնանա: Կծու բուրում են աթարի դեզերը: Անշտապ մնչոցով ոտքի են կանգնում գոմի միամիտներն ու փնչոցով երեկվա խոտի փշուրներն են օդ հանում:
Փողոց… ի՞նչ փողոց: Քարքարոտ լեռնալանջի զառիվերը իջնում է դեպի գետը ու դոշով դեմ գալիս անբազրիք կամրջին, իսկ ինչ որ անհայտ տեղից կլոր տարին հոսող ճամփեզրի ջուրը կորչում է նրա հետ գետի մեջ: Այն կողմում կանաչ-կարմիր կարկատաններով դաշտերն են երևում, որ եզդի պառավների բազմաբղետ փեշերի պես բոլորել են ցածրիկ բլուրը: Այնտեղ, բլրի գլխին ուխտադրուժ հովվի ու ցիր ու ցան եղած ոչխարների քարաբեկորներն են ցցվել կակաչի կարմիր վտառի մեջ ու նայում են դիմացի սարին, որտեղ ժայռի ճեղքից ճերմակ ծամերով մի առու է գլորվում:
Ծամը քանդած աղջիկ, ի՜նչ քաղցր էր այն գիշերվա պես սև թարթիչներով ու ժայռի պես համառ հայացքով հովվի երգը,: Մոռացել էր մազերը կապել, կարմիր ժապավենը թողել էր թախտին ու ինքնամոռաց նետվել կակաչի ալիքների մեջ: Ի՜նչ է սերը, մինչև թանի վրա բռնելը, մինչև կրակի վրա խանձվելն ու հորթի լեզվից կաթելը, ի՜նչ է սերը… Կակաչի կարմիր ծովում երկնքից թափվող կրակով խանձված արցունքը աղի փշուր դարձավ: Հերարձակ աղջկան կանչող հովվի մեղքը ու՞մ վիզը՝ կակաչների՜: Նրանց դավաճան իզը, նրանց թևատաևած մարմինները տարան ու հասցրին հորը դեպի հովվի յափնջին: Քիչ էր ձեր կարմիրը՝ նախանձ սրտիկները ծածկող, դեռ քի՞չ էր: ժայռերը ներկվեցին ու հագեցան, ըմպեցին ու անհիշելի համը բերաններին թնդացին կրկին:
Հողը սևավորվեց, արտերի մեջ կաթ-կաթ ձնափշուր եկավ ու գյուղը մտավ իր անձավների մեջ՝ լսելու հեռավոր ոռնոցը՝ շան, գայլի, քամու, ձմռան…
Կսկծացնող ծուխը քրքրվում է ցրտից, իսկ ներսում օջախի խաղն է՝ շվվացող փայտերի արանքում, պատերին, աչքերի մեջ: Առանց աչքը կրակից կտրելու մի կորացած ծերունի պատմում է շփոթված հարևանին, որը հացը դրել է կրակին մոտ ու շարժում արել, թե գնում է, բայց մեխվել է՝ հայացքը պար եկող լեզուներից չկտրելով: Պատմում է ծերուկը ու չորացած բիբերը հոնքերի տակ անկրակ վառվում են: «Շուշանս էր եկել»: Հարևանը՝ աչքը դռան կողմը, փշաքաղվեց: «Սոված չեմ, Շուշանս ինձ հաց էր բերել: Նստեց, խոսեց հետս, լաց եղավ, մորը շատ ա կարոտում: Աստված մեզ մենակ էդ մեկին տվեց մինուճար, որ մենակ չկենամ, հաց տվող ըլի: Վախում եմ տուն գնամ, գա ու ինձ չգտնի, խեղճը, կվախի է՜….» Հարևանը կանգնեց ու շփոթված շրջվեց դեպի դուռը: «Դու գնա, գնա, հմի Շուշանս կգա ուր որ է… վախում եմ երեխեն մրսի, թեթև էր հագել»: Մթության մեջ, ձյան խշշոցի տակ մարդը գլուխը թաղեց օձիգի մեջ ու տուն շտապեց: Քամին ճերմակ սյուներ էր կանգնեցնում, որ ծուլ-ծուլ էին լինում ու լցվում ձորը: Երկնքից թափվող ձայներից մի թույլ շշուկ առանձնացավ ու կանգնեց ճանապարհին: Սպիտակ չթե շորը սվսվաց քամուց:
Գետը փրփրեց, հասավ կամրջին, պղտորվեց: Հիշում էր իր սիրեցյալին, որ անցյալ գարուն փախցրել էր ու տարել հեռու: Կատաղել, ետ էր պահանջում իր Շուշանին՝ սպիտակ չթից շորով, վտիտ, ձնծաղկի պես շուտ ու անմեղ: Մի տարի էր անցել այդ օրվանից, գերեզմանաքարը՝ անխնամ ու ծուռ, բախտի, ճամփի ու կտուրի պես: Կանաչ, քնքուշ ծիլերը անվախ դուրս եկել քար են ճեղքում, ձյուն ու սառույց են ճեղքում, ժամանակն է: Սարին ծաղիկ է պետք, զատկին՝ կարմիր ձու և բանջար: Ես նստել եմ գյուղի շնչին ու տաքանում եմ առավոտյան ծլարձակող արևի մեջ: Այնտեղ, սարի փեշի իր ավեր տանը ծերուկը հանգիստ քուն էր մտել, աներազ ու անշարժ, ինչպես ոստայնի կախաններով իր առաստաղը: Աստիճանաբար մառախուղի միջից մարդկային ձայներ են լսվում, որոնք անասունի հետ էլի նույն զրույցն են սկսել, մետաղյա դույլի սուր ձայնից օդը ճեղքվում է ու սարի շողքը ցնցվում է քնաթաթախ… Գիշերվա երկինքը ետ է քաշվել ու զով թրթիռներով իջնում է ցողաթաթախ հողին, նրա խորքում տաքանալու: Ես հիշում եմ նրա վառվող աչքերը, որ կայծկլտում էին երկնքի դատարկ նավթահորում: Դուրս վազեցի կանչերին ընդառաջ, դեմքիս խփեց մթության խոնավությունը ու… կանգ առա: Նա քաշեց թևերիցս, ես զգացի նրա ուժը ու սարսափով ետ քաշվեցի, անօգնական կառչելով հողից: Գիշերվա երկնային խորության մեջ կազմալուծվեց իմ մարմինը, նա խլեց ինձանից իմ ճիչը, փոխարենը ահասարսուռ մի վախ դնելով: Տիեզերքի բոլոր քամիները, պայթյունները ինձ քաշում էին դեպի անհունի դատարկությունը ու իմ մարմնի ողջ կենսական էներգիան փարվել էր հարազատ հողին և դարձել երրորդ բևեռը նրա: Սարի մութ ստվերը ահագնացավ ու իրենով ծածկեց երկինքը, քամին դադարեց ու գիշերային հեղուկով լեցուն սարալանջի սափորը լցվեց նուրբ սվսվոցով: Առավոտը շատ շուտ է բացվում այստեղ, այն կարծես օգնության է շտապում՝ լուսացնելով Սալվարդ սարի ամենամութ գիշերները:
Տեր-Պողոսյան Լիանա
1999

Բժիշկ Լ-ի թղթապանակը

Հիվանդ Ս. Տերտերյանի նամակները

Սիրելիս, այնքան մանր է այս աշխարհը, որ փոշիացել է ու քամու հետ լցվում է աչքերս, այնքան ճղճիմ է կյանքս, որ մնում է միայն լցնես մի հարմար փոսի մեջու հողով ծածկես, որ գարշահոտություն չարձակի: Ես չեմ ուզում այսպիսի բաներ գրել քեզ, չեմ ուզում, որ վշտանաս, բայց հիմա ես ոչինչ չեմ կարողանում այլևս գրել:

Ես կույրի պես խարխափում եմ, հիվանդ եմ, զառանցում եմ մի անհայտ տենդի մեջ, այնպիսի գլխապտույտ ունեմ, որ ոչինչ չեմ կարողանում անել: Իմ աշխարհը, որտեղ իմ և քո տեսիլներն էին բնակվում, փոշիացել է ու հիմա կսկծացնում է աչքերս, իմ կյանքը, որը քեզ էր պատկանում, մահացել է ու հիմա կողքիս պառկած նեխում է և ես՝ անօգնական, չգիտեմ ինչպես վարվել նրա հետ:

Այն, ինչ թանկ էր ինձ համար, իմաստն է կորցրել, դարձել անպետքություն, իսկ ցանկություններս միալար տզզոցով պտտվում են օդում, ապա իջնում այս գարշահոտ դիակի վրա ու նայելիս սիրտս է խառնում:

Ես ի՞նչ անեմ առանց քեզ, դու չասացիր, թե ինչպես վարվեմ ինձ հետ, ամեն ինչ ասացիր, բացի դրանից, ու՞ր խցկեմ ինձ, որ դառել եմ անպետքություն, որ ավելորդ իրի նման ընկնում եմ ոտքերի տակ, բարկացնում, հայտնվում այնտեղ, ուր ինձ չեն սպասում ու չեն ուզում տեսնել:  Continue reading

Վերջին տերևը

Image

Երբեք չնայես նրա աչքերին: Նա չոր բիբերով որոնում է իմ հայացքը, ուզում է ինձնից մի բան լսել, բայց ես ոչինչ չունեմ ասելու: Եվ ի՞նչ ասեմ… կյա՞նքն է այդպիսին… ինչքանո՞վ դա նրան կսփոփի… բոլորի վերջը դա է լինելու: Մեզ համար դա հասկանալի ու ընդունելի պատճառ է, նույնիսկ առանց ավելորդ հույզերի կարելի է խոսել այդ մասին, բայց նա ուրիշ է , չի հասկանա: Չեմ էլ կարող պատկերացնել, թե ինչ է նա զգում: Վերևում կախված՝ նա պայքարում է միայնության մեջ, կարծես տիեզերքի ամբողջ ապագան նրանից է կախված, կարծես կխախտվի նյութի կազմությունը, ամենը կանհայտանա ու կմնա միայն ոչինչը: Այսքան համառ պայքարը նույնիսկ նյարդայնացնում է:

Image

Ես թեթևակի ցնցեցի ճյուղը ու նա խղճուկ սվսվաց: Ես չպիտի նայեմ նրան, բայց արդեն ուշ է, աշունն էլ է շտապեցնում, բայց նա համառ ճիգերով կառչել է իր ճյուղին: Ես արդեն արել եմ այդ ճակատագրական սխալը. Դու՝ չանես: Continue reading

Ես

   Ես կփորձեմ գտնել անհունի վերջը, ի վերջո հանգիստ լինելու համար:Կփորձեմ սահման գծել տիեզերքին, ձեռքերով ցույց տալ արևի ու աստղերի չափը, մատներիս վրա կհաշվեմ բոլոր աստղերն ու մոլորակները ու ի վերջո կհանգստանամ:

   Ես կանեմ աներևակայելի մի բան` անպատմելիի համար բառեր կգտնեմ, ցույց կտամ այն , ինչը չի երևում, համը ու բույրը կխառնեմ իրար ու կհիշեմ քեզ:Ես այդ կանեմ առանց արցունքների ու հոգոցների, որովհետև արտասվում են կորցրածի համար, իսկ ես քեզ ունեմ, իմ ցանկությունները բոլորն էլ իրական են, ու հիմա, հենց հիմա ինձ համար անհնարին ոչինչ չկա…

   Կարողությունների այս առատության մեջ պակասում է մի բան` ցանկությունը, որից ես այնքան տխուր եմ…Ես, որ հիմա անցյալի, ներկայի ու ապագայի մի խճճված կծիկ եմ , որից կախված երեք թելերից ոչ ոք չի կարող պարզել, թե որը ինչ է, ե’ս, որ կարող եմ իմ մեջ պարփակել անհնարինն ու անսահմանը, ե’ս, որ նույնիսկ ցանկության դեպքում չեմ արտասվի, ե’ս, որի առաջ բացված են բոլոր ճանապարհներն ու դռները, որը ամենակարողության այնպիսի շշմեցնող զգացումով է ներշնչված, որը գիտե բոլոր կախարդությունների, հրաշքների, բոլոր գաղտնիքների, գաղտնագրերի ու փականների խորհրդավոր լեզուն, որի երևակայությունը ոչ մի սահման չունի, որն իրեն երկրորդ Կրիշնա է համարում, հիմա տխուր եմ…

   Ես անզոր եմ, թույլ, նվազ, այրված ձեռքերով ու ոտքերով, խանձված դեմքով ու խճճված մազերով մի վայրենու ու կիսաիմաստունի խառնուրդ եմ:Ես եղունգներս եմ կրծել անկարողության ցավագար գալարումների մեջ, արյունոտել եմ լեզուս, պահելով այն վայնասունը, որը արձագանքում է իմ ներսում ու սրտիս հետ բաբախում:

   Ես անգիտակից վազվզոցի մեջ կորցրել եմ ներբաններիս զգայունությունը, վայրենու իմ արյունոտ պատառներից, որոնք կուլ են գնում առանց ծամվելու, կորցրել եմ համի զգացողությունը, ցանկությունների առատության մեջ կորցրել եմ այն, ինչը այնքան շատ էի ուզում, իմ այս ամբողջ իմաստության մեջ կորցրել եմ իմ իմաստը, ամբողջի մեջ`անհատին, շրջանագծի կենտրոնն եմ կորցրել, իսկ տիեզերքի մեջ`իմ փոքրիկ Երկիր մոլորակը, իմ տունը, ինձ ու քեզ…

   Ես ուզում եմ բառեր գտնել  ու պատմել անպատմելին, պատմել, թե ինչքան եմ քեզ սիրում, ուզում եմ ցույց տալ այն, ինչը չի երևում, ցույց տալ, թե ինչպես եմ իմ մեջ մեռնում ես, ուզում եմ համը և բույրը խառնել իրար ու համբուրել քեզ:Ես այդ ամենն ուզում եմ անել առանց արցունքների, որովհետև գիտեմ, որ արտասվում են կորցրածի համար, անիրականի համար, իսկ իմ ցանկությունները բոլորն էլ իրական են ու հիմա, հենց հիմա ինձ համար ոչինչ անիրական չի թվում:

   Անկարողությունների այս առատության մեջ ներկա է միայն ցանկությունը, որից ես այնքան տխուր եմ:

   Ես փրկություն չեմ ուզում, իմ այս քաոսն ինքնին փրկություն է:Յուրաքանչյուր շարժումով առաջ եմ գնում այնտեղ , ուր չեմ եղել:Ինձ համար տանելի ոչինչ չպիտի լինի, որպեսզի իմ շարժմանը չխանգարի:Ես առանց այդ էլ հեղեղի պես ինձ հետ շատ բան եմ բերում ու այդ ամենը ինձ ինձ թափ և ուժ է հաղորդում:Ես իզգոյ եմ, մի անհագ լուծույթ, ուր ամեն ինչ հալվում է:Ինչպես սարից գլորվող ապառաժ, ինձ ոչիչ չի կանգնեցնի, ես անպայման կփշրվեմ այնտեղ` ներքևում, ինձ հետ բերելով ահռելի ավերածություններ:Իմ գերեզմանը միակը չի լինելու, ինձ հետ այնքան բան կմեռնի:Ես գիրք եմ առանց վերջաբանի, որովհետև սկզբից մինչև վերջ վերջաբանի մասին եմ պատմում, ես սպասումներ չունեմ, որովհետև իմ մեջ անխուսափելիի նկատմամբ հավատ կա, դեպի ճշմարտությունն ու արդարությունը` մի մեծ ձգտում:Ես ըմբոստների մի ոհմակ եմ, ընդվզումների լեգենդ, չկոտրվող, ճկուն մի մետաղ, և այս ամենի գիտակցությունը ինձ այնքան ուժ ու թափ է տալիս, որ ես չեմ վախենում նեխող ջրափոս դառնալուց, դա կլինի հետո, այնտեղ, առջևում, իսկ հիմա…. ես հեղե’ղ եմ:

                                                                                                                                                                       Լիանա 1998